حيدر بابايا سلام از وبلاگ سالاريان

---

حيدربابا نام كوهى در زادگاه استاد محمد حسين بهجتى تبريزى ملقب به شهريار است . منظومة « حيدربابايه سلام » نخستين بار در سال ١٣٣٢ منتشر شد و از آن زمان تا كنون به زبانهاى مختلفى ترجمه شده است . ليكن ترجمه بى بديل آن به شعر منظوم فارسى توسط دكتر بهروز ثروتيان شاهكارى ماندگار است . مترجم در توضيح هدف خود از انجام اين كار بسيار دشوار مى گويد : « زيبايى يك شعر در وزن و آهنگِ كلماتِ همنشين در يك بيت و هماهنگى آواها از نظر نرمى و درشتى و حتى برداشت و فروداشتِ حركات نهاده شده كه ذوق و استعداد هنرمند آنها را به هم دوخته ، است تا خواست دل او را به صورتى مؤثر و دل انگيز بيان كند . از همين روست كه هر گونه تغيير در صورتِ شعر زيبايى و دلربايى آن را پريشان مى سازد بى آنكه شايد به شكل خيالى يا معنى آن لطمه اى بزند . » با اين حال مترجم معتقد است كه هيچ ترجمه اى قادر به انتقال كاملِ بار احساسى و معنوى موجود در اين اثر نيست . منتقدان در توجيه ترجمه زيباى ايشان اين مثل فرانسوى را متذكر شده اند كه : ترجمه به زن مى ماند اگر وفادار باشدزيبا نيست واگر زيبا باشد وفادار نيست .

حيدربابا سندى زنده است ، و پرده اى رنگين و برجسته از زندگى در روستا را نشان مى دهد . مضمون اغلب بندهاى آن شايستة ترسيم و نقاشى است . زيرا از طبيعت جاندار سرچشمه مى گيرد . قلب پاك و انسان دوستِ شهريار بر صحنه ها نور مى ريزد و خوانندگان شعرش را به گذشت هاى دور مى برد .  نيمى از اين منظومه نامنامه و يادواره است كه شاعر در آن از خويشان و آشنايان و مردم زادگاه خود و حتى چشمه ها و زمينها و صخره هاى اطراف خشگناب نام مى برد و هر يك را در شعر خود جاودانگى مى بخشد . دراين پست چند بند از منظومه حيدربابايا سلام با ترجمه ثروتيان ارائه شود:

 
1- حيدربابا ، ايلديريملار شاخاندا
سئللر ، سولار ، شاققيلدييوب آخاندا
قيزلار اوْنا صف باغلييوب باخاندا
سلام اولسون شوْكتوْزه ، ائلوْزه !
منيم دا بير آديم گلسين ديلوْزه
حيدربابا چو ابر شَخَد ،‌ غُرّد آسمان
سيلابهاى تُند و خروشان شود روان
صف بسته دختران به تماشايش آن زمان
بر شوكت و تبار تو بادا سلام من
گاهى رَوَد مگر به زبان تو نام من

2- حيدربابا ، كهليك لروْن اوچاندا
كوْل ديبينَّن دوْشان قالخوب ، قاچاندا
باخچالارون چيچكلنوْب ، آچاندا
بيزدن ده بير موْمكوْن اوْلسا ياد ائله
آچيلميان اوْركلرى شاد ائله
حيدربابا چو كبكِ تو پَرّد ز روى خاك
خرگوشِ زير بوته گُريزد هراسناك
باغت به گُل نشسته و گُل كرده جامه چاك
ممكن اگر شود ز منِ خسته ياد كن
دلهاى غم گرفته ، بدان ياد شاد كن

 

3- ايرام يئلى چارداخلارى ييخاندا
نوْروز گوْلى ، قارچيچكى ، چيخاندا
آغ بولوتلار كؤينكلرين سيخاندا
بيزدن ده بير ياد ائلييه ن ساغ اوْلسون
دردلريميز قوْى ديّكلسين ، داغ اوْلسون
چون چارتاق را فِكنَد باد نوبهار
نوروزگُلى و قارچيچگى گردد آشكار
بفشارد ابر پيرهن خود به مَرغزار
از ما هر آنكه ياد كند بى گزند باد
گو :‌ درد ما چو كوه بزرگ و بلند باد

4- حيدربابا ، گوْن دالووى داغلاسين !
اوْزوْن گوْلسوْن ، بولاخلارون آغلاسين !
اوشاخلارون بير دسته گوْل باغلاسين !
يئل گلنده ، وئر گتيرسين بويانا
بلكه منيم ياتميش بختيم اوْيانا
حيدربابا چو داغ كند پشتت آفتاب
رخسار تو بخندد و جوشد ز چشمه آب
يك دسته گُل ببند براى منِ خراب
بسپار باد را كه بيارد به كوى من
باشد كه بخت روى نمايد به سوى من

5- حيدربابا ،‌ سنوْن اوْزوْن آغ اوْلسون !
دؤرت بير يانون بولاغ اوْلسون باغ اوْلسون !
بيزدن سوْرا سنوْن باشون ساغ اوْلسون !
دوْنيا قضوْ-قدر ، اؤلوْم-ايتيمدى
دوْنيا بوْيى اوْغولسوزدى ، يئتيمدى
حيدربابا ،‌ هميشه سر تو بلند باد
از باغ و چشمه دامن تو فرّه مند باد
از بعدِ ما وجود تو دور از گزند باد
دنيا همه قضا و قدر ، مرگ ومير شد
اين زال كى ز كُشتنِ فرزند سير شد ؟

 

6-حيدربابا ، يوْلوم سنَّن كج اوْلدى
عؤمروْم كئچدى ، گلممه ديم ، گئج اوْلدى
هئچ بيلمه ديم گؤزللروْن نئج اوْلدى
بيلمزيديم دؤنگه لر وار ،‌ دؤنوْم وار
ايتگين ليك وار ، آيريليق وار ، اوْلوْم وار
حيدربابا ، ‌ز راه تو كج گشت راه من
عمرم گذشت و ماند به سويت نگاه من
ديگر خبر نشد كه چه شد زادگاه من
هيچم نظر بر اين رهِ پر پرپيچ و خم نبود
هيچم خبر زمرگ و ز هجران و غم نبود

7- حيدربابا ، ايگيت اَمَك ايتيرمز
عؤموْر كئچر ، افسوس بَرَه بيتيرمز
نامرد اوْلان عؤمرى باشا يئتيرمز
بيزد ، واللاه ، اونوتماريق سيزلرى
گؤرنمسك حلال ائدوْن بيزلرى
بر حقِّ مردم است جوانمرد را نظر
جاى فسوس نيست كه عمر است در گذر
نامردْ مرد ،‌ عمر به سر مى برد مگر !
در مهر و در وفا ،‌ به خدا ، جاودانه ايم
ما را حلال كن ، كه غريب آشيانه ايم

8- حيدربابا ، ميراژدر سَسلننده
كَند ايچينه سسدن – كوْيدن دوْشنده
عاشيق رستم سازين ديللنديرنده
يادوندادى نه هؤلَسَك قاچارديم
قوشلار تكين قاناد آچيب اوچارديم
ميراَژدَر آن زمان كه زند بانگِ دلنشين
شور افكند به دهكده ، هنگامه در زمين
از بهر سازِ رستمِ عاشق بيا ببين
بى اختيار سوى نواها دويدنم
چون مرغ پرگشاده بدانجا رسيدنم

 

9- شنگيل آوا يوردى ، عاشيق آلماسى
گاهدان گئدوب ، اوْردا قوْناق قالماسى
داش آتماسى ، آلما ،‌ هيوا سالماسى
قاليب شيرين يوخى كيمين ياديمدا
اثر قويوب روحومدا ، هر زاديمدا
در سرزمينِ شنگل آوا ، سيبِ عاشقان
رفتن بدان بهشت و شدن ميهمانِ آن
با سنگ ، سيب و بِهْ زدن و ، خوردن آنچنان !
در خاطرم چو خواب خوشى ماندگار شد
روحم هميشه بارور از آن ديار شد

10- حيدربابا ، قورى گؤلوْن قازلارى
گديكلرين سازاخ چالان سازلارى
كَت كؤشنين پاييزلارى ، يازلارى
بير سينما پرده سى دير گؤزوْمده
تك اوْتوروب ، سئير ائده رم اؤزوْمده
حيدربابا ، قُورى گؤل و پروازِ غازها
در سينه ات به گردنه ها سوزِ سازها
پاييزِ تو ، بهارِ تو ، در دشتِ نازها
چون پرده اى به چشمِ دلم نقش بسته است
وين شهريارِ تُست كه تنها نشسته است

 

11- حيدربابا ،‌ قره چمن جاداسى
چْووشلارين گَلَر سسى ، صداسى
كربليا گئدنلرين قاداسى
دوْشسون بو آج يوْلسوزلارين گؤزوْنه
تمدّونون اويدوخ يالان سؤزوْنه

حيدربابا ، زجادّة شهر قراچمن
چاووش بانگ مى زند آيند مرد و زن
ريزد ز زائرانِ حَرَم درد جان وتن
بر چشمِ اين گداصفتانِ دروغگو
نفرين بر اين تمدّنِ بى چشم و آبرو

12- حيدربابا ، شيطان بيزى آزديريب
محبتى اوْركلردن قازديريب
قره گوْنوْن سرنوشتين يازديريب
ساليب خلقى بير-بيرينن جانينا
باريشيغى بلشديريب قانينا

شيطان زده است گول و زِ دِه دور گشته ايم
كنده است مهر را ز دل و كور گشته ايم
زين سرنوشتِ تيره چه بى نور گشته ايم
اين خلق را به جان هم انداخته است ديو
خود صلح را نشسته به خون ساخته است ديو

 

13- گؤز ياشينا باخان اوْلسا ، قان آخماز
انسان اوْلان بئلينه تاخماز
آمما حئييف كوْر توتدوغون بوراخماز
بهشتيميز جهنّم اوْلماقدادير !
ذى حجّه ميز محرّم اوْلماقدادير !
هركس نظر به اشك كند شَر نمى كند
انسان هوس به بستن خنجر نمى كند
بس كوردل كه حرف تو باور نمى كند
فردا يقين بهشت ، ‌جهنّم شود به ما
ذيحجّه ناگزير ،‌ محرّم شود به ما

14- خزان يئلى يارپاخلارى تؤكنده
بولوت داغدان يئنيب ، كنده چؤكنده
شيخ الاسلام گؤزل سسين چكنده
نيسگيللى سؤز اوْركلره دَيَردى
آغاشلار دا آللاها باش اَيَردى
هنگامِ برگ ريزِ خزان باد مى وزيد
از سوى كوه بر سرِ دِه ابر مى خزيد
با صوت خوش چو شيخ مناجات مى كشيد
دلها به لرزه از اثر آن صلاى حق
خم مى شدند جمله درختان براى حق

15- داشلى بولاخ داش-قومونان دوْلماسين !
باخچالارى سارالماسين ، سوْلماسين !
اوْردان كئچن آتلى سوسوز اولماسين !
دينه : بولاخ ، خيرون اوْلسون آخارسان
افقلره خُمار-خُمار باخارسان
داشلى بُولاخ مباد پُر از سنگ و خاك و خَس
پژمرده هم مباد گل وغنچه يك نَفس
از چشمه سارِ او نرود تشنه هيچ كس
اى چشمه،خوش به حال تو كانجا روان شدى
چشمى خُمار بر افقِ آسمان شدى

 

16- حيدر بابا ، داغين ، داشين ، سره سى
كهليك اوْخور ، داليسيندا فره سى
قوزولارين آغى ، بوْزى ، قره سى
بير گئديديم داغ-دره لر اوزونى
اوْخويئديم‌ : « چوْبان ، قيتر قوزونى »
حيدربابا ،‌ ز صخره و سنگت به كوهسار
كبكت به نغمه ، وز پيِ او جوجه رهسپار
از برّة سفيد و سيه ، گله بى شمار
اى كاش گام مى زدم آن كوه و درّه را
مى خواندم آن ترانة « چوپان و برّه » را

17- حيدر بابا ، سولى يئرين دوْزوْنده
بولاخ قئنير چاى چمنين گؤزونده
بولاغ اوْتى اوْزَر سويون اوْزوْنده
گؤزل قوشلار اوْردان گليب ، گئچللر
خلوتليوْب ، بولاخدان سو ايچللر
در پهندشتِ سُولى يِئر ، آن رشك آفتاب
جوشنده چشمه ها ز چمنها ،‌ به پيچ و تاب
بولاغ اوْتى شناورِ سرسبز روى آب
زيبا پرندگان چون از آن دشت بگذرند
خلوت كنند و آب بنوشند و بر پرند

18- بىچين اوْستى ، سونبول بيچن اوْراخلار
ايله بيل كى ، زوْلفى دارار داراخلار
شكارچيلار بيلديرچينى سوْراخلار
بيچين چيلر آيرانلارين ايچللر
بيرهوشلانيب ، سوْننان دوروب ، بيچللر
وقتِ درو ،‌ به سنبله چين داسها نگر
گويى به زلف شانه زند شانه ها مگر
در كشتزار از پىِ مرغان ،‌ شكارگر
دوغ است و نان خشك ، غذاى دروگران
خوابى سبك ، دوباره همان كارِ بى كران

 

19- حيدربابا ، كندين گوْنى باتاندا
اوشاقلارون شامين ئييوب ، ياتاندا
آى بولوتدان چيخوب ، قاش-گؤز آتاندا
بيزدن ده بير سن اوْنلارا قصّه ده
قصّه ميزده چوخلى غم و غصّه ده
حيدربابا ،‌ چو غرصة خورشيد شد نهان
خوردند شام خود كه بخوابند كودكان
وز پشتِ ابر غمزه كند ماه آسمان
از غصّه هاى بى حدِ ما قصّه ساز كن
چشمان خفته را تو بدان غصّه باز كن

20- قارى ننه گئجه ناغيل دييَنده
كوْلك قالخيب ، قاپ-باجانى دؤيَنده
قورد گئچينين شنگوْلوْسون يينده
من قاييديب ، بيرده اوشاق اوْلئيديم
بير گوْل آچيب ، اوْندان سوْرا سوْلئيديم
قارى ننه چو قصّة شب ساز ميكند
كولاك ضربه اى زده ، در باز مى كند
با گرگ ، شَنگُلى سخن آغاز مى كند
اى كاش بازگشته به دامان كودكى
يك گل شكفتمى به گلستان كودكى

21- عمّه جانين بال بلله سين ييه رديم
سوْننان دوروب ، اوْس دوْنومى گييه رديم
باخچالاردا تيرينگَنى دييه رديم
آى اؤزومى اوْ ازديرن گوْنلريم !
آغاج مينيپ ، آت گزديرن گوْنلريم !
آن لقمه هاى نوشِ عسل پيشِ عمّه جان
خوردن همان و جامه به تن كردنم همان
در باغ رفته شعرِ مَتل خواندن آنچنان !
آن روزهاى نازِ خودم را كشيدنم !
چو بى سوار گشته به هر سو دويدنم !